ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭଗଵଦ୍ ଗୀତ ତ୍ରଯୋଦଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ
ଅଥ ତ୍ରଯୋଦଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ |
ଶ୍ରୀଭଗଵାନୁଵାଚ |
ଇଦଂ ଶରୀରଂ କୌଂତେଯ କ୍ଷେତ୍ରମିତ୍ଯଭିଧୀଯତେ |
ଏତଦ୍ଯୋ ଵେତ୍ତି ତଂ ପ୍ରାହୁଃ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ ଇତି ତଦ୍ଵିଦଃ || 1 ||
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଂ ଚାପି ମାଂ ଵିଦ୍ଧି ସର୍ଵକ୍ଷେତ୍ରେଷୁ ଭାରତ |
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଯୋର୍ଜ୍ଞାନଂ ଯତ୍ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ମତଂ ମମ || 2 ||
ତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ଯଚ୍ଚ ଯାଦୃକ୍ଚ ଯଦ୍ଵିକାରି ଯତଶ୍ଚ ଯତ୍ |
ସ ଚ ଯୋ ଯତ୍ପ୍ରଭାଵଶ୍ଚ ତତ୍ସମାସେନ ମେ ଶୃଣୁ || 3 ||
ଋଷିଭିର୍ବହୁଧା ଗୀତଂ ଛଂଦୋଭିର୍ଵିଵିଧୈଃ ପୃଥକ୍ |
ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ରପଦୈଶ୍ଚୈଵ ହେତୁମଦ୍ଭିର୍ଵିନିଶ୍ଚିତୈଃ || 4 ||
ମହାଭୂତାନ୍ଯହଂକାରୋ ବୁଦ୍ଧିରଵ୍ଯକ୍ତମେଵ ଚ |
ଇଂଦ୍ରିଯାଣି ଦଶୈକଂ ଚ ପଂଚ ଚେଂଦ୍ରିଯଗୋଚରାଃ || 5 ||
ଇଚ୍ଛା ଦ୍ଵେଷଃ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ସଂଘ୍ତଶ୍ଚେତନା ଧୃତିଃ |
ଏତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ସମାସେନ ସଵିକାରମୁଦାହୃତମ୍ || 6 ||
ଅମାନିତ୍ଵମଦଂଭିତ୍ଵମହିଂସା କ୍ଷାଂତିରାର୍ଜଵମ୍ |
ଆଚାର୍ଯୋପାସନଂ ଶୌଚଂ ସ୍ଥୈର୍ଯମାତ୍ମଵିନିଗ୍ରହଃ || 7 ||
ଇଂଦ୍ରିଯାର୍ଥେଷୁ ଵୈରାଗ୍ଯମନହଂକାର ଏଵ ଚ |
ଜନ୍ମମୃତ୍ଯୁଜରାଵ୍ଯାଧିଦୁଃଖଦୋଷାନୁଦର୍ଶନମ୍ || 8 ||
ଅସକ୍ତିରନଭିଷ୍ଵଂଗଃ ପୁତ୍ରଦାରଗୃହାଦିଷୁ |
ନିତ୍ଯଂ ଚ ସମଚିତ୍ତତ୍ଵମିଷ୍ଟାନିଷ୍ଟୋପପତ୍ତିଷୁ || 9 ||
ମଯି ଚାନନ୍ଯଯୋଗେନ ଭକ୍ତିରଵ୍ଯଭିଚାରିଣୀ |
ଵିଵିକ୍ତଦେଶସେଵିତ୍ଵମରତିର୍ଜନସଂସଦି || 10 ||
ଅଧ୍ଯାତ୍ମଜ୍ଞାନନିତ୍ଯତ୍ଵଂ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନାର୍ଥଦର୍ଶନମ୍ |
ଏତଜ୍ଜ୍ଞାନମିତି ପ୍ରୋକ୍ତମଜ୍ଞାନଂ ଯଦତୋଽନ୍ଯଥା || 11 ||
ଜ୍ଞେଯଂ ଯତ୍ତତ୍ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ଯାମି ଯଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ଵାମୃତମଶ୍ନୁତେ |
ଅନାଦିମତ୍ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସତ୍ତନ୍ନାସଦୁଚ୍ଯତେ || 12 ||
ସର୍ଵତଃପାଣିପାଦଂ ତତ୍ସର୍ଵତୋଽକ୍ଷିଶିରୋମୁଖମ୍ |
ସର୍ଵତଃଶ୍ରୁତିମଲ୍ଲୋକେ ସର୍ଵମାଵୃତ୍ଯ ତିଷ୍ଠତି || 13 ||
ସର୍ଵେଂଦ୍ରିଯଗୁଣାଭାସଂ ସର୍ଵେଂଦ୍ରିଯଵିଵର୍ଜିତମ୍ |
ଅସକ୍ତଂ ସର୍ଵଭୃଚ୍ଚୈଵ ନିର୍ଗୁଣଂ ଗୁଣଭୋକ୍ତୃ ଚ || 14 ||
ବହିରଂତଶ୍ଚ ଭୂତାନାମଚରଂ ଚରମେଵ ଚ |
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵାତ୍ତଦଵିଜ୍ଞେଯଂ ଦୂରସ୍ଥଂ ଚାଂତିକେ ଚ ତତ୍ || 15 ||
ଅଵିଭକ୍ତଂ ଚ ଭୂତେଷୁ ଵିଭକ୍ତମିଵ ଚ ସ୍ଥିତମ୍ |
ଭୂତଭର୍ତୃ ଚ ତଜ୍ଜ୍ଞେଯଂ ଗ୍ରସିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭଵିଷ୍ଣୁ ଚ || 16 ||
ଜ୍ଯୋତିଷାମପି ତଜ୍ଜ୍ଯୋତିସ୍ତମସଃ ପରମୁଚ୍ଯତେ |
ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଜ୍ଞାନଗମ୍ଯଂ ହୃଦି ସର୍ଵସ୍ଯ ଵିଷ୍ଠିତମ୍ || 17 ||
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରଂ ତଥା ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଚୋକ୍ତଂ ସମାସତଃ |
ମଦ୍ଭକ୍ତ ଏତଦ୍ଵିଜ୍ଞାଯ ମଦ୍ଭାଵାଯୋପପଦ୍ଯତେ || 18 ||
ପ୍ରକୃତିଂ ପୁରୁଷଂ ଚୈଵ ଵିଦ୍ଧ୍ଯନାଦି ଉଭାଵପି |
ଵିକାରାଂଶ୍ଚ ଗୁଣାଂଶ୍ଚୈଵ ଵିଦ୍ଧି ପ୍ରକୃତିସଂଭଵାନ୍ || 19 ||
କାର୍ଯକାରଣକର୍ତୃତ୍ଵେ ହେତୁଃ ପ୍ରକୃତିରୁଚ୍ଯତେ |
ପୁରୁଷଃ ସୁଖଦୁଃଖାନାଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵେ ହେତୁରୁଚ୍ଯତେ || 20 ||
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥୋ ହି ଭୁଂକ୍ତେ ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ଗୁଣାନ୍ |
କାରଣଂ ଗୁଣସଂଗୋଽସ୍ଯ ସଦସଦ୍ଯୋନିଜନ୍ମସୁ || 21 ||
ଉପଦ୍ରଷ୍ଟାନୁମଂତା ଚ ଭର୍ତା ଭୋକ୍ତା ମହେଶ୍ଵରଃ |
ପରମାତ୍ମେତି ଚାପ୍ଯୁକ୍ତୋ ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ପୁରୁଷଃ ପରଃ || 22 ||
ଯ ଏଵଂ ଵେତ୍ତି ପୁରୁଷଂ ପ୍ରକୃତିଂ ଚ ଗୁଣୈଃ ସହ |
ସର୍ଵଥା ଵର୍ତମାନୋଽପି ନ ସ ଭୂଯୋଽଭିଜାଯତେ || 23 ||
ଧ୍ଯାନେନାତ୍ମନି ପଶ୍ଯଂତି କେଚିଦାତ୍ମାନମାତ୍ମନା |
ଅନ୍ଯେ ସାଂଖ୍ଯେନ ଯୋଗେନ କର୍ମଯୋଗେନ ଚାପରେ || 24 ||
ଅନ୍ଯେ ତ୍ଵେଵମଜାନଂତଃ ଶ୍ରୁତ୍ଵାନ୍ଯେଭ୍ଯ ଉପାସତେ |
ତେଽପି ଚାତିତରଂତ୍ଯେଵ ମୃତ୍ଯୁଂ ଶ୍ରୁତିପରାଯଣାଃ || 25 ||
ଯାଵତ୍ସଂଜାଯତେ କିଂଚିତ୍ସତ୍ତ୍ଵଂ ସ୍ଥାଵରଜଂଗମମ୍ |
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞସଂଯୋଗାତ୍ତଦ୍ଵିଦ୍ଧି ଭରତର୍ଷଭ || 26 ||
ସମଂ ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତିଷ୍ଠଂତଂ ପରମେଶ୍ଵରମ୍ |
ଵିନଶ୍ଯତ୍ସ୍ଵଵିନଶ୍ଯଂତଂ ଯଃ ପଶ୍ଯତି ସ ପଶ୍ଯତି || 27 ||
ସମଂ ପଶ୍ଯନ୍ହି ସର୍ଵତ୍ର ସମଵସ୍ଥିତମୀଶ୍ଵରମ୍ |
ନ ହିନସ୍ତ୍ଯାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ତତୋ ଯାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ || 28 ||
ପ୍ରକୃତ୍ଯୈଵ ଚ କର୍ମାଣି କ୍ରିଯମାଣାନି ସର୍ଵଶଃ |
ଯଃ ପଶ୍ଯତି ତଥାତ୍ମାନମକର୍ତାରଂ ସ ପଶ୍ଯତି || 29 ||
ଯଦା ଭୂତପୃଥଗ୍ଭାଵମେକସ୍ଥମନୁପଶ୍ଯତି |
ତତ ଏଵ ଚ ଵିସ୍ତାରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଂପଦ୍ଯତେ ତଦା || 30 ||
ଅନାଦିତ୍ଵାନ୍ନିର୍ଗୁଣତ୍ଵାତ୍ପରମାତ୍ମାଯମଵ୍ଯଯଃ |
ଶରୀରସ୍ଥୋଽପି କୌଂତେଯ ନ କରୋତି ନ ଲିପ୍ଯତେ || 31 ||
ଯଥା ସର୍ଵଗତଂ ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ଯାଦାକାଶଂ ନୋପଲିପ୍ଯତେ |
ସର୍ଵତ୍ରାଵସ୍ଥିତୋ ଦେହେ ତଥାତ୍ମା ନୋପଲିପ୍ଯତେ || 32 ||
ଯଥା ପ୍ରକାଶଯତ୍ଯେକଃ କୃତ୍ସ୍ନଂ ଲୋକମିମଂ ରଵିଃ |
କ୍ଷେତ୍ରଂ କ୍ଷେତ୍ରୀ ତଥା କୃତ୍ସ୍ନଂ ପ୍ରକାଶଯତି ଭାରତ || 33 ||
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଯୋରେଵମଂତରଂ ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁଷା |
ଭୂତପ୍ରକୃତିମୋକ୍ଷଂ ଚ ଯେ ଵିଦୁର୍ଯାଂତି ତେ ପରମ୍ || 34 ||
ଓଂ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ ବ୍ରହ୍ମଵିଦ୍ଯାଯାଂ ଯୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂଵାଦେ
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଵିଭାଗଯୋଗୋ ନାମ ତ୍ରଯୋଦଶୋଽଧ୍ଯାଯଃ ||13 ||