ભર્તૃહરેઃ શતક ત્રિશતિ - વૈરાગ્ય શતકમ્
ચૂડોત્તંસિતચંદ્રચારુકલિકાચંચચ્છિખાભાસ્વરો
લીલાદગ્ધવિલોલકામશલભઃ શ્રેયોદશાગ્રે સ્ફુરન્ |
અંતઃસ્ફૂર્જદ્^^અપારમોહતિમિરપ્રાગ્ભારં ઉચ્ચાટયન્
શ્વેતઃસદ્મનિ યોગિનાં વિજયતે જ્ઞાનપ્રદીપો હરઃ || 31 ||
ભ્રાંતં દેશં અનેકદુર્ગવિષમં પ્રાપ્તં ન કિંચિત્ફલં
ત્યક્ત્વા જાતિકુલાભિમાનં ઉચિતં સેવા કૃતા નિષ્ફલા |
ભુક્તં માનવિવર્જિતં પરગૃહેષ્વાશંકયા કાકવત્
તૃષ્ણે જૃંભસિ પાપકર્મપિશુને નાદ્યાપિ સંતુષ્યસિ || 32 ||
ઉત્ખાતં નિધિશંકયા ક્ષિતિતલં ધ્માતા ગિરેર્ધાતવો
નિસ્તીર્ણઃ સરિતાં પતિર્નૃપતયો યત્નેન સંતોષિતાઃ |
મંત્રારાધનતત્પરેણ મનસા નીતાઃ શ્મશાને નિશાઃ
પ્રાપ્તઃ કાણવરાટકોઽપિ ન મયા તૃષ્ણે સકામા ભવ || 33 ||
ખલાલાપાઃ સૌઢાઃ કથં અપિ તદ્^^આરાધનપરૈર્નિગૃહ્યાંતર્
બાષ્પં હસિતં અપિ શૂન્યેન મનસા |
કૃતો વિત્તસ્તંભપ્રતિહતધિયાં અંજલિરપિ
ત્વં આશે મોઘાશે કિમ અપરં અતો નર્તયસિ માં || 34 ||
અમીષાં પ્રાણાનાં તુલિતવિસિનીપત્રપયસાં
કૃતે કિં નાસ્માભિર્વિગલિતવિવેકૈર્વ્યવસિતં |
યદ્^^આઢ્યાનાં અગ્રે દ્રવિણમદનિઃસંજ્ઞમનસાં
કૃતં માવવ્રીડૈર્નિજગુણકથાપાતકં અપિ || 35 ||
ક્ષાંતં ન ક્ષમયા ગૃહોચિતસુખં ત્યક્તં ન સંતોષતઃ
સોઢો દુઃસહશીતતાપપવનક્લેશો ન તપ્તં તપઃ |
ધ્યાતં વિત્તં અહર્નિશં નિત્યમિતપ્રાણૈર્ન શંભોઃ પદં
તત્તત્કર્મ કૃતં યદેવ મુનિભિસ્તૈસ્તૈઃ ફલૈર્વંચિતાઃ || 36 ||
ભોગા ન ભુક્તા વયં એવ ભુક્તાસ્
તપો ન તપ્તં વયં એવ તપ્તાઃ |
કાલો ન યાતો વયં એવ યાતાસ્તૃષ્ણા
ન જીર્ણા વયં એવ જીર્ણાઃ || 37 ||
બલિભિર્મુખં આક્રાંતં પલિતેનાંકિતં શિરઃ |
ગાત્રાણિ શિથિલાયંતે તૃષ્ણૈકા તરુણાયતે || 38 ||
વિવેકવ્યાકોશે વિદધતિ સમે શામ્યતિ તૃષા
પરિષ્વંગે તુંગે પ્રસરતિતરાં સા પરિણતા |
જરાજીર્ણૈશ્વર્યગ્રસનગહનાક્ષેપકૃપણસ્તૃષાપાત્રં
યસ્યાં ભવતિ મરુતાં અપ્યધિપતિઃ || 381 ||
નિવૃત્તા ભોગેચ્છા પુરુષબહુમાનોઽપિ ગલિતઃ
સમાનાઃ સ્વર્યાતાઃ સપદિ સુહૃદો જીવિતસમાઃ |
શનૈર્યષ્ટ્યુત્થાનં ઘનતિમિરરુદ્ધે ચ નયને
અહો મૂઢઃ કાયસ્તદપિ મરણાપાયચકિતઃ || 39 ||
આશા નામ નદી મનોરથજલા તૃષ્ણાતરંગાકુલા
રાગગ્રાહવતી વિતર્કવિહગા ધૈર્યદ્રુમધ્વંસિની |
મોહાવર્તસુદુસ્તરાતિગહના પ્રોત્તુંગચિંતાતટી
તસ્યાઃ પરગતા વિશુદ્ધં અલસો નંદંતિ યોગીશ્વરાઃ || 310 ||
ન સંસારોત્પન્નં ચરિતં અનુપશ્યામિ કુશલં
વિપાકઃ પુણ્યાનાં જનયતિ ભયં મે વિમૃશતઃ |
મહદ્ભિઃ પુણ્યૌઘૈશ્ચિરપરિગૃહીતાશ્ચ વિષયા
મહાંતો જાયંતે વ્યસનં ઇવ દાતું વિષયિણાં || 311 ||
અવશ્યં યાતારશ્ચિરતરં ઉષિત્વાપિ વિષયા
વિયોગે કો ભેદસ્ત્યજતિ ન જનો યત્સ્વયં અમૂન્ |
વ્રજંતઃ સ્વાતંત્ર્યાદતુલપરિતાપાય મનસઃ
સ્વયં ત્યક્તા હ્યેતે શમસુખં અનંતં વિદધતિ || 312 ||
બ્રહ્મજ્ઞાનવિવેકનિર્મલધિયઃ કુર્વંત્યહો દુષ્કરં
યન્મુંચંત્યુપભોગભાંજ્યપિ ધનાન્યેકાંતતો નિઃસ્પૃહાઃ |
સંપ્રાતાન્ન પુરા ન સંપ્રતિ ન ચ પ્રાપ્તૌ દૃઢપ્રત્યયાન્
વાંછામાત્રપરિગ્રહાનપિ પરં ત્યક્તું ન શક્તા વયં || 313 ||
ધન્યાનાં ગિરિકંદરેષુ વસતાં જ્યોતિઃ પરં ધ્યાયતામાનંદાશ્રુ
જલં પિબંતિ શકુના નિઃશંકં અંકેશયાઃ |
અસ્માકં તુ મનોરથોપરચિતપ્રાસાદવાપીતટક્રીડા
કાનનકેલિકૌતુકજુષાં આયુઃ પરં ક્ષીયતે || 314 ||
ભિક્ષાશતં તદપિ નીરસં એકબારં
શય્યા ચ ભૂઃ પરિજનો નિજદેહમાત્રં |
વસ્ત્રં વિશીર્ણશતખંડમયી ચ કંથા
હા હા તથાપિ વિષયા ન પરિત્યજંતિ || 315 ||
સ્તનૌ માંસગ્રંથી કનકકલશાવિત્યુપમિતી
મુખં શ્લેષ્માગારં તદપિ ચ શશાંકેન તુલિતં |
સ્રવન્મૂત્રક્લિન્નં કરિવરશિરસ્પર્ધિ જઘનં
મુહુર્નિંદ્યં રૂપં કવિજનવિશેષૈર્ગુરુકૃતં || 316 ||
એકો રાગિષુ રાજતે પ્રિયતમાદેહાર્ધહારી હરો
નીરાગેષુ જનો વિમુક્તલલનાસંગો ન યસ્માત્પરઃ |
દુર્વારસ્મરબાણપન્નગવિષવ્યાબિદ્ધમુગ્ધો જનઃ
શેષઃ કામવિડંબિતાન્ન વિષયાન્ભોક્તું ન મોક્તું ક્ષમઃ || 317 ||
અજાનંદાહાત્મ્યં પતતુ શલભસ્તીવ્રદહને
સ મીનોઽપ્યજ્ઞાનાદ્બડિશયુતં અશ્નાતુ પિશિતં |
વિજાનંતોઽપ્યેતે વયં ઇહ વિયજ્જાલજટિલાન્
ન મુંચામઃ કાનાં અહહ ગહનો મોહમહિમા || 318 ||
તૃષા શુષ્યત્યાસ્યે પિબતિ સલિલં શીતમધુરં
ક્ષુધાર્તઃ શાલ્યન્નં કવલયતિ માંસાદિકલિતં |
પ્રદીપ્તે કામાગ્નૌ સુદૃઢતરં આલિંગતિ વધૂં
પ્રતીકારં વ્યાધઃ સુખં ઇતિ વિપર્યસ્યતિ જનઃ || 319 ||
તુંગં વેશ્મ સુતાઃ સતાં અભિમતાઃ સંખ્યાતિગાઃ સંપદઃ
કલ્યાણી દયિતા વયશ્ચ નવં ઇત્યજ્ઞાનમૂઢો જનઃ |
મત્વા વિશ્વં અનશ્વરં નિવિશતે સંસારકારાગૃહે
સંદૃશ્ય ક્ષણભંગુરં તદખિલં ધન્યસ્તુ સન્ન્યસ્યતિ || 320 ||
દીના દીનમુખૈઃ સદૈવ શિશુકૈરાકૃષ્ટજીર્ણાંબરા
ક્રોશદ્ભિઃ ક્ષુધિતૈર્નિરન્નવિધુરા દૃશ્યા ન ચેદ્ગેહિની |
યાચ્ઞાભંગભયેન ગદ્ગદગલત્રુટ્યદ્વિલીનાક્ષરં
કો દેહીતિ વદેત્સ્વદગ્ધજઠરસ્યાર્થે મનસ્વી પુમાન્ || 321 ||
અભિમતમહામાનગ્રંથિપ્રભેદપટીયસી
ગુરુતરગુણગ્રામાભોજસ્ફુટોજ્જ્વલચંદ્રિકા |
વિપુલવિલલ્લજ્જાવલ્લીવિતાનકુઠારિકા
જઠરપિઠરી દુસ્પુરેયં કરોતિ વિડંબનં || 322 ||
પુણ્યે ગ્રામે વને વા મહતિ સિતપટચ્છન્નપાલી કપાલિં
હ્યાદાય ન્યાયગર્ભદ્વિજહુતહુતભુગ્ધૂમધૂમ્રોપકંઠે |
દ્વારં દ્વારં પ્રવિષ્ટો વરં ઉદરદરીપૂરણાય ક્ષુધાર્તો
માની પ્રાણૈઃ સનાથો ન પુનરનુદિનં તુલ્યકુલ્યેસુ દીનઃ || 323 ||
ગંગાતરંગકણશીકરશીતલાનિ
વિદ્યાધરાધ્યુષિતચારુશિલાતલાનિ |
સ્થાનાનિ કિં હિમવતઃ પ્રલયં ગતાનિ
યત્સાવમાનપરપિંડરતા મનુષ્યાઃ || 324 ||
કિં કંદાઃ કંદરેભ્યઃ પ્રલયં ઉપગતા નિર્ઝરા વા ગિરિભ્યઃ
પ્રધ્વસ્તા વા તરુભ્યઃ સરસગલભૃતો વલ્કલિન્યશ્ચ શાખાઃ |
વીક્ષ્યંતે યન્મુખાનિ પ્રસભં અપગતપ્રશ્રયાણાં ખલાનાં
દુઃખાપ્તસ્વલ્પવિત્તસ્મયપવનવશાનર્તિતભ્રૂલતાનિ || 325 ||
પુણ્યૈર્મૂલફલૈસ્તથા પ્રણયિનીં વૃત્તિં કુરુષ્વાધુના
ભૂશય્યાં નવપલ્લવૈરકૃપણૈરુત્તિષ્ઠ યાવો વનં |
ક્ષુદ્રાણાં અવિવેકમૂઢમનસાં યત્રેશ્વરાણાં સદા
વિત્તવ્યાધિવિકારવિહ્વલગિરાં નામાપિ ન શ્રૂયતે || 326 ||
ફલં સ્વેચ્છાલભ્યં પ્રતિવનં અખેદં ક્ષિતિરુહાં
પયઃ સ્થાને સ્થાને શિશિરમધુરં પુણ્યસરિતાં |
મૃદુસ્પર્શા શય્યા સુલલિતલતાપલ્લવમયી
સહંતે સંતાપં તદપિ ધનિનાં દ્વારિ કૃપણાઃ || 327 ||
યે વર્તંતે ધનપતિપુરઃ પ્રાર્થનાદુઃખભાજો
યે ચાલ્પત્વં દધતિ વિષયાક્ષેપપર્યાપ્તબુદ્ધેઃ |
તેષાં અંતઃસ્ફુરિતહસિતં વાસરાણિ સ્મરેયં
ધ્યાનચ્છેદે શિખરિકુહરગ્રાવશય્યાનિષણ્ણઃ || 328 ||
યે સંતોષનિરંતરપ્રમુદિતસ્તેષાં ન ભિન્ના મુદો
યે ત્વન્યે ધનલુબ્ધસંકલધિયસ્તેસાં ન તૃષ્ણાહતા |
ઇત્થં કસ્ય કૃતે કુતઃ સ વિધિના કીદૃક્પદં સંપદાં
સ્વાત્મન્યેવ સમાપ્તહેમમહિમા મેરુર્ન મે રોચતે || 329 ||
ભિક્ષાહારં અદૈન્યં અપ્રતિસુખં ભીતિચ્છિદં સર્વતો
દુર્માત્સર્યમદાભિમાનમથનં દુઃખૌઘવિધ્વંસનં |
સર્વત્રાન્વહં અપ્રયત્નસુલભં સાધુપ્રિયં પાવનં
શંભોઃ સત્રં અવાયં અક્ષયનિધિં શંસંતિ યોગીશ્વરાઃ || 330 ||
ભોગે રોગમયં કુલે ચ્યુતિભયં વિત્તે નૃપાલાદ્ભયં
માને ધૈન્યભયં બલે રિપુભયં રૂપે જરાય ભયં |
શાસ્ત્રે વાદિભયં ગુણે ખલભયં કાયે કૃતાંતાદ્ભયં
સર્વં વસ્તુ ભયાન્વિતં ભુવિ ન્\'9ણાં વૈરાગ્યં એવાભયં || 331 ||
આક્રાંતં મરણેન જન્મ જરસા ચાત્યુજ્જ્વલં યૌવનં
સંતોષો ધનલિપ્સયા શમમુખં પ્રૌઢાંગનાવિભ્રમૈઃ |
લોકૈર્મત્સરિભિર્ગુણા વનભુવો વ્યાલૈર્નૃપા દુર્જનૈર્
અસ્થૈર્યેણ વિભૂતયોઽપ્યપહતા ગ્રસ્તં ન કિં કેન વા || 332 ||
આધિવ્યાધિશતૈર્જનસ્ય વિવિધૈરારોગ્યં ઉન્મૂલ્યતે
લક્ષ્મીર્યત્ર પતંતિ તત્ર વિવૃતદ્વારા ઇવ વ્યાપદઃ |
જાતં જાતં અવશ્યં આશુ વિવશં મૃત્યુઃ કરોત્યાત્મસાત્
તત્કિં તેન નિરંકુશેન વિધિના યન્નિર્મિતં સુસ્થિરં || 333 ||
ભોગાસ્તુંગતરંગભંગતરલાઃ પ્રાણાઃ ક્ષણધ્વંસિનઃ
સ્તોકાન્યેવ દિનાનિ યૌવનસુખં સ્ફૂર્તિઃ પ્રિયાસુ સ્થિતા |
તત્સંસારં અસારં એવ નિખિલં બુદ્ધ્વા બુધા બોધકા
લોકાનુગ્રહપેશલેન મનસા યત્નઃ સમાધીયતાં || 334 ||
ભોગા મેઘવિતાનમધ્યવિલસત્સૌદામિનીચંચલા
આયુર્વાયુવિઘટ્ટિતાબ્જપટલીલીનાંબુવદ્ભંગુરં |
લીલા યૌવનલાલસાસ્તનુભૃતાં ઇત્યાકલય્ય દ્રુતં
યોગે ધૈર્યસમાધિસિદ્ધિસુલભે બુદ્ધિં વિદધ્વં બુધાઃ || 335 ||
આયુઃ કલ્લોલલોલં કતિપયદિવસસ્થાયિની યૌવનશ્રીર્
અર્થાઃ સંકલ્પકલ્પા ઘનસમયતડિદ્વિભ્રમા ભોગપૂગાઃ |
કંઠાશ્લેષોપગૂઢ તદપિ ચ ન ચિરં યત્પ્રિયાભઃ પ્રણીતં
બ્રહ્મણ્યાસક્તચિત્તા ભવત ભવમયાંભોધિપારં તરીતું || 336 ||
કૃચ્છ્રેણામેધ્યમધ્યે નિયમિતતનુભિઃ સ્થીયતે ગર્ભવાસે
કાંતાવિશ્લેષદુઃખવ્યતિકરવિષમો યૌવને ચોપભોગઃ |
વામાક્ષીણાં અવજ્ઞાવિહસિતવસતિર્વૃદ્ધભાવોઽન્યસાધુઃ
સંસારે રે મનુષ્યા વદત યદિ સુખં સ્વલ્પં અપ્યસ્તિ કિંચિથ્ || 337 ||
વ્યાઘ્રીવ તિષ્ઠતિ જરા પરિતર્જયંતી
રોગાશ્ચ શત્રવ ઇવ પ્રહરંતિ દેહં |
આયુઃ પરિસ્રવંતિ ભિન્નઘટાદિવાંભો
લોકસ્તથાપ્યહિતં આચરતીતિ ચિત્રં || 338 ||
ભોગા ભંગુરવૃત્તયો બહુવિધાસ્તૈરેવ ચાયં ભવસ્તત્
કસ્યેહ કૃતે પરિભ્રમત રે લોકાઃ કૃતં ચેષ્ટતૈઃ |
આશાપાશશતાપશાંતિવિશદં ચેતઃસમાધીયતાં
કામોત્પત્તિવશાત્સ્વધામનિ યદિ શ્રદ્દેયં અસ્મદ્વચઃ || 339 ||
સખે ધન્યાઃ કેચિત્ત્રુટિતભવબંધવ્યતિકરા
વનાંતે ચિત્તાંતર્વિષં અવિષયાશીત્વિષગતાઃ |
શરચ્ચંદ્રજ્યોત્સ્નાધવલગગનાભોગસુભગાં
નયંતે યે રાત્રિં સુકૃતચયચિંતૈકશરણાઃ || 3391 ||
બ્રહ્મેંદ્રાદિમરુદ્ગણાંસ્તૃણકણાન્યત્ર સ્થિતો મન્યતે
યત્સ્વાદાદ્વિરસા ભવંતિ વિભવાસ્ત્રૈલોક્યરાજ્યાદયઃ |
ભોગઃ કોઽપિ સ એવ એક પરમો નિત્યોદિતો જૃંભતે
ભોઃ સાધો ક્ષણભંગુરે તદિતરે ભોગે રતિં મા કૃથાઃ || 340 ||
સા રમ્યા નગરી મહાન્સ નૃપતિઃ સામંતચક્રં ચ તત્
પાર્શ્વે તસ્ય ચ સા વિદગ્ધપરિષત્તાશ્ચંદ્રબિંબાનનાઃ |
ઉદ્વૃત્તઃ સ રાજપુત્રનિવહસ્તે વંદિનસ્તાઃ કથાઃ
સર્વં યસ્ય વશાદગાત્સ્મૃતિપથં કાલાય તસ્મૈ નમઃ || 341 ||
યત્રાનેકઃ ક્વચિદપિ ગૃહે તત્ર તિષ્ઠત્યથૈકો
યત્રાપ્યેકસ્તદનુ બહવસ્તત્ર નૈકોઽપિ ચાંતે |
ઇત્થં નયૌ રજનિદિવસૌ લોલયંદ્વાવિવાક્ષૌ
કાલઃ કલ્યો ભુવનફલકે ક્રડતિ પ્રાણિશારૈઃ || 342 ||
આદિત્યસ્ય ગતાગતૈરહરહઃ સંક્ષીયતે જીવિતં
વ્યાપારૈર્બહુકાર્યભારગુરુભિઃ કાલોઽપિ ન જ્ઞાયતે |
દૃષ્ટ્વા જન્મજરાવિપત્તિમરણં ત્રાસશ્ચ નોત્પદ્યતે
પીત્વા મોહમયીં પ્રમાદમદિરાં ઉન્મત્તભૂતં જગથ્ || 343 ||
રાત્રિઃ સૈવ પુનઃ સ એવ દિવસો મત્વા મુધા જંતવો
ધાવંત્યુદ્યમિનસ્તથૈવ નિભૃતપ્રારબ્ધતત્તત્ક્રિયાઃ |
વ્યાપારૈઃ પુનર્^^ઉક્તભૂતવિષયૈરિત્થં વિધેનામુના
સંસારેણ કદર્થિતા વયં અહો મોહાન્ન લજ્જામહે || 344 ||
ન ધ્યાનં પદં ઈશ્વરસ્ય વિધિવત્સંસારવિચ્છિત્તયે
સ્વર્ગદ્વારકપાટપાટનપટુર્ધર્મોઽપિ નોપાર્જિતઃ |
નારીપીનપયોધરોરુયુગલં સ્વપ્નેઽપિ નાલિંગિતં
માતુઃ કેવલં એવ યૌવનવનચ્છેદે કુઠારા વયં || 345 ||
નાભ્યસ્તા પ્રતિવાદિવૃંદદમની વિદ્યા વિનીતોચિતા
ખડ્ગાગ્રૈઃ કરિકુંભપીઠદલનૈર્નાકં ન નીતં યશઃ |
કાંતાકોઉમ્^^અલપલ્લવાધરરસઃ પીતો ન ચંદ્રોદયે
તારુણ્યં ગતં એવ નિષ્ફલં અહો શૂન્યાલયે દીપવથ્ || 346 ||
વિદ્યા નાધિગતા કલંકરહિતા વિત્તં ચ નોપાર્જિતં
શુશ્રૂષાપિ સમાહિતેન મનસા પિત્રોર્ન સંપાદિતા |
આલોલાયતલોચનાઃ પ્રિયતમાઃ સ્વપ્નેઽપિ નાલિંગિતાઃ
કાલોઽયં પરપિંડલોલુપતયા કાકૈરિવ પ્રેર્યતે || 347 ||
વયં યેભ્યો જાતાશ્ચિરપરિગતા એવ ખલુ તે
સમં યૈઃ સંવૃદ્ધાઃ સ્મૃતિવિષયતાં તેઽપિ ગમિતાઃ |
ઇદાનીં એતે સ્મઃ પ્રતિદિવસં આસન્નપતના
ગતાસ્તુલ્યાવસ્થાં સિકતિલનદીતીરતરુભિઃ || 348 ||
આયુર્વર્ષશતં ન્\'9ણાં પરિમિતં રાત્રૌ તદ્^^અર્ધં ગતં
તસ્યાર્ધસ્ય પરસ્ય ચાર્ધં અપરં બાલત્વવૃદ્ધત્વયોઃ |
શેષં વ્યાધિવિયોગદુઃખસહિતં સેવાદિભિર્નીયતે
જીવે વારિતરંગચંચલતરે સૌખ્યં કુતઃ પ્રાણિનાં || 349 ||
ક્ષણં બાલો ભૂત્વા ક્ષણં પૈ યુવા કામરસિકઃ
ક્ષણં વિત્તૈર્હીનઃ ક્ષણં અપિ ચ સંપૂર્ણવિભવઃ |
જરાજીર્ણૈરંગૈર્નટ ઇવ બલીમંડિતતનૂર્
નરઃ સંસારાંતે વિશતિ યમધાનીયવનિકાં || 350 ||
ત્વં રાજા વયં અપ્યુપાસિતગુરુપ્રજ્ઞાભિમાનોન્નતાઃ
ખ્યાતસ્ત્વં વિભવૈર્યશાંસિ કવયો દિક્ષુ પ્રતન્વંતિ નઃ |
ઇત્થં માનધનાતિદૂરં ઉભયોરપ્યાવયોરંતરં
યદ્યસ્માસુ પરાઙ્મુખોઽસિ વયં અપ્યેકાંતતો નિઃસ્પૃહા || 351 ||
અર્થાનાં ઈશિષે ત્વં વયં અપિ ચ ગિરાં ઈશ્મહે યાવદર્થં
શૂરસ્ત્વં વાદિદર્પવ્યુપશમનવિધાવક્ષયં પાટવં નઃ |
સેવંતે ત્વાં ધનાઢ્યા મતિમલહતયેમાં અપિ શ્રોતુકામામય્ય્
અપ્યાસ્થા ન તે ચેત્ત્વયિ મમ નિતરાં એવ રાજન્નનાસ્થા || 352 ||
વયં ઇહ પરિતુષ્ટા વલ્કલૈસ્ત્વં દુકૂલૈઃ
સમ ઇહ પરિતોષો નિર્વિશેષો વિશેષઃ |
સ તુ ભવતુ દરિદ્રો યસ્ય તૃષ્ણા વિશાલા
મનસિ ચ પરિતુષ્ટે કોઽર્થવાન્કો દરિદ્રઃ || 353 ||
ફલં અલં અશનાય સ્વાદુ પાનાય તોયં
ક્ષિતિરપિ શયનાર્થં વાસસે વલ્કલં ચ |
નવઘનમધુપાનભ્રાંતસર્વેંદ્રિયાણામવિનયમ્
અનુમંતું નોત્સહે દુર્જનાનાં || 354 ||
અશ્નીમહિ વયં ભિક્ષાં આશાવાસો વસીમહિ |
શયીમહિ મહીપૃષ્ઠે કુર્વીમહિ કિં ઈશ્વરૈઃ || 355 ||
ન નટા ના વિટા ન ગાયકા ન ચ સભ્યેતરવાદચુંચવઃ |
નૃપં ઈક્ષિતું અત્ર કે વયં સ્તનભારાનમિતા ન યોષિતઃ || 356 ||
વિપુલહૃદયૈરીશૈરેતજ્જગજ્જનિતં પુરા
વિધૃતં અપરૈર્દત્તં ચાન્યૈર્વિજિત્ય તૃણં યથા |
ઇહ હિ ભુવનાન્યન્યૈર્ધીરાશ્ચતુર્દશ ભુંજતે
કતિપયપુરસ્વામ્યે પુંસાં ક એષ મદજ્વરઃ || 357 ||
અભુક્તાયાં યસ્યાં ક્ષણં અપિ ન યાતં નૃપશતૈર્
ધુવસ્તસ્યા લાભે ક ઇવ બહુમાનઃ ક્ષિતિભૃતાં |
તદ્^^અંશસ્યાપ્યંશે તદ્^^અવયલેશેઽપિ પતયો
વિષાદે કર્તવ્યે વિદધતિ જડાઃ પ્રત્યુત મુદં || 358 ||
મૃત્પિંડો જલરેખયા બલયતિઃ સર્વોઽપ્યયં નન્વણુઃ
સ્વાંશીકૃત્ય સ એવ સંગરશતૈ રાજ્ઞાં ગણા ભુંજતે |
યે દદ્યુર્દદતોઽથવા કિં અપરં ક્ષુદ્રા દરિદ્રં ભૃશં
ધિગ્ધિક્તાન્પુરુષાધમાંધનકણાન્વાંછંતિ તેભ્યોઽપિ યે || 359 ||
સ જાતઃ કોઽપ્યાસીન્મદનરિપુણા મૂર્ધ્નિ ધવલં
કપાલં યસ્યોચ્ચૈર્વિનિહિતં અલંકારવિધયે |
નૃભિઃ પ્રાણત્રાણપ્રવણમતિભિઃ કૈશ્ચિદધુના
નમદ્ભિઃ કઃ પુંસાં અયં અતુલદર્પજ્વરભરઃ || 360 ||
પરેષાં ચેતાંસિ પ્રતિદિવસં આરાધ્ય બહુધા
પ્રસાદં કિં નેતું વિશસિ હૃદય ક્લેશકલિતં |
પ્રસન્ને ત્વય્યંતઃસવયમુદિતચિંતામણિગણો
વિવિક્તઃ સંકલ્પઃ કિં અભિલષિતં પુષ્યતિ ન તે || 361 ||
સત્યાં એવ ત્રિલોકીસરિતિ હરશિરશ્ચુંબિનીવચ્છટાયાં
સદ્વૃત્તિં કલ્પયંત્યાં બટવિટપભવૈર્વલ્કલૈઃ સત્ફલૈશ્ચ |
કોઽયં વિદ્વાન્વિપત્તિજ્વરજનિતરુજાતીવદુઃખાસિકાનાં
વક્ત્રં વીક્ષેત દુઃસ્થે યદિ હિ ન વિભૃયાત્સ્વે કુટુંબેઽનુકંપાં || 3611 ||
પરિભ્રમસિ કિં મુધા ક્વચન ચિત્ત વિશ્રામ્યતાં
સ્વયં ભવતિ યદ્યથા ભવતિ તત્તથા નાન્યથા |
અતીતં અનનુસ્મરન્નપિ ચ ભાવ્યસંકલ્પયન્નતર્કિત
સમાગમાનુભવામિ ભોગનાહં || 362 ||
એતસ્માદ્વિરમેંદ્રિયાર્થગહનાદાયાસકાદાશ્રયશ્રેયો
માર્ગં અશેષદુઃખશમનવ્યાપારદક્ષં ક્ષણાત્ |
સ્વાત્મીભાવં ઉપૈહિ સંત્યજ નિજાં કલ્લોલલોલં ગતિં
મા ભૂયો ભજ ભંગુરાં ભવરતિં ચેતઃ પ્રસીદાધુના || 363 ||
મોહં માર્જય તાં ઉપાર્જય રતિં ચંદ્રાર્ધચૂડામણૌ
ચેતઃ સ્વર્ગતરંગિણીતટભુવાં આસંગં અંગીકુરુ |
કો વા વીચિષુ બુદ્બુદેષુ ચ તડિલ્લેખાસુ ચ શ્રીષુ ચ
જ્વાલાગ્રેષુ ચ પન્નગેષુ સરિદ્વેગેષુ ચ ચપ્રત્યયઃ || 364 ||
ચેતશ્ચિંતય મા રમાં સકૃદિમાં અસ્થાયિનીં આસ્થયા
ભૂપાલભ્રુકુટીકુટીવિહરણવ્યાપારપણ્યાંગનાં |
કંથાકંચુકિનઃ પ્રવિશ્ય ભવનદ્વારાણિ વારાણસીરથ્યા
પંક્તિષુ પાણિપાત્રપતિતાં ભિક્ષાં અપેક્ષામહે || 365 ||
અગ્રે ગીતં સરસકવયઃ પાર્શ્વયોર્દાક્ષિણાત્યાઃ
પશ્ચાલ્લીલાવલયરણિતં ચામરગ્રાહિણીનાં |
યદ્યસ્ત્યેવં કુરુ ભવરસાસ્વાદને લંપટત્વં
નો ચેચ્ચેતઃ પ્રવિશ સહસા નિર્વિકલ્પે સમાધૌ || 366 ||
પ્રાપ્તાઃ શ્રિયઃ સકલકામદુધાસ્તતઃ કિં
ન્યસ્તં પદં શિરસિ વિદ્વિષતાં તતઃ કિં |
સંપાદિતાઃ પ્રણયિનો વિભવૈસ્તતઃ કિં
કલ્પં સ્થિતાસ્તનુભૃતાં તનવસ્તતઃ કિં || 367 ||
ભક્તિર્ભવે મરણજન્મભયં હૃદિસ્થં
સ્નેહો ન બંધુષુ ન મન્મથજા વિકારાઃ |
સંસર્જ દોષરહિતા વિજયા વનાંતા
વૈરાગ્યં અસ્તિ કિં ઇતઃ પરમર્થનીયં || 368 ||
તસ્માદનંતં અજરં પરમં વિકાસિ
તદ્બ્રહ્મ ચિંતય કિં એભિરસદ્વિકલ્પૈઃ |
યસ્યાનુષંગિણ ઇમે ભુવનાધિપત્યભોગાદયઃ
કૃપણલોકમતા ભવંતિ || 369 ||
પાતાલં આવિશસિ યાસિ નભો વિલંઘ્ય
દિઙ્મંડલં ભ્રમસિ માનસ ચાપલેન |
ભ્રાંત્યાપિ જાતુ વિમલં કથં આત્મનીનં
ન બ્રહ્મ સંસરસિ વિર્વૃતિમં એષિ યેન || 370 ||
કિં વેદૈઃ સ્મૃતિભિઃ પુરાણપઠનૈઃ શાસ્ત્રૈર્મહાવિસ્તરૈઃ
સ્વર્ગગ્રામકુટીનિવાસફલદૈઃ કર્મક્રિયાવિભ્રમૈઃ |
મુક્ત્વૈકં ભવદુઃખભારરચનાવિધ્વંસકાલાનલં
સ્વાત્માનંદપદપ્રવેશકલનં શેસૈર્વાણિગ્વૃત્તિભિઃ || 371 ||
નાયં તે સમયો રહસ્યં અધુના નિદ્રાતિ નાથો યદિ
સ્થિત્વા દ્રક્ષ્યતિ કુપ્યતિ પ્રભુરિતિ દ્વારેષુ યેષાં વચઃ |
ચેતસ્તાનપહાય યાહિ ભવનં દેવસ્ય વિશ્વેશિતુર્
નિર્દૌવારિકનિર્દયોક્ત્ય્^^અપરુષં નિઃસોઉમ્^^અશર્મપ્રદં || 3711 ||
યતો મેરુઃ શ્રીમાન્નિપતતિ યુગાંતાગ્નિવલિતઃ
સમુદ્રાઃ શુષ્યંતિ પ્રચુરમકરગ્રાહનિલયાઃ |
ધરા ગચ્છત્યંતં ધરણિધરપાદૈરપિ ધૃતા
શરીરે કા વાર્તા કરિકલભકર્ણાગ્રચપલે || 372 ||
ગાત્રં સંકુચિતં ગતિર્વિગલિતા ભ્રષ્ટા ચ દંતાવલિર્
દૃષ્ટિર્નક્ષ્યતિ વર્ધતે વધિરતા વક્ત્રં ચ લાલાયતે |
વાક્યં નાદ્રિયતે ચ બાંધવજનો ભાર્યા ન શુશ્રૂષતે
હા કષ્ટં પુરુષસ્ય જીર્ણવયસઃ પુત્રોઽપ્યમિત્રાયતે || 373 ||
વર્ણં સિતં શિરસિ વીક્ષ્ય શિરોરુહાણાં
સ્થાનં જરાપરિભવસ્ય તદા પુમાંસં |
આરોપિતાંસ્થિશતકં પરિહૃત્ય યાંતિ
ચંડાલકૂપં ઇવ દૂરતરં તરુણ્યઃ || 374 ||
યાવત્સ્વસ્થં ઇદં શરીરં અરુજં યાવચ્ચ દૂરે જરા
યાવચ્ચેંદ્રિયશક્તિરપ્રતિહતા યાવત્ક્ષયો નાયુષઃ |
આત્મશ્રેયસિ તાવદેવ વિદુષા કાર્યઃ પ્રયત્નો મહાન્
સંદીપ્તે ભવને તુ કૂપખનનં પ્રત્યુદ્યમઃ કીદૃશઃ || 375 ||
તપસ્યંતઃ સંતઃ કિં અધિનિવસામઃ સુરનદીં
ગુણોદારાંદારાનુત પરિચરામઃ સવિનયં |
પિબામઃ શાસ્ત્રૌઘાનુતવિવિધકાવ્યામૃતરસાન્
ન વિદ્મઃ કિં કુર્મઃ કતિપયનિમેષાયુષિ જને || 376 ||
દુરારાધ્યાશ્ચામી તુરગચલચિત્તાઃ ક્ષિતિભુજો
વયં તુ સ્થૂલેચ્છાઃ સુમહતિ ફલે બદ્ધમનસઃ |
જરા દેહં મૃત્યુર્હરતિ દયિતં જીવિતં ઇદં
સખે નાન્યચ્છ્રેયો જગતિ વિદુષેઽન્યત્ર તપસઃ || 377 ||
માને મ્લાયિનિ ખંડિતે ચ વસુનિ વ્યર્થે પ્રયાતેઽર્થિનિ
ક્ષીણે બંધુજને ગતે પરિજને નષ્ટે શનૈર્યૌવને |
યુક્તં કેવલં એતદેવ સુધિયાં યજ્જહ્નુકન્યાપયઃપૂતાગ્રાવ
ગિરીંદ્રકંદરતટીકુંજે નિવાસઃ ક્વચિથ્ || 378 ||
રમ્યાશ્ચંદ્રમરીચયસ્તૃણવતી રમ્યા વનાંતસ્થલી
રમ્યં સાધુસમાગમાગતસુખં કાવ્યેષુ રમ્યાઃ કથાઃ |
કોપોપાહિતબાષ્પબિંદુતરલં રમ્યં પ્રિયાયા મુખં
સર્વં રમ્યં અનિત્યતાં ઉપગતે ચિત્તે ન કિંચિત્પુનઃ || 379 ||
રમ્યં હર્મ્યતલં ન કિં વસતયે શ્રવ્યં ન ગેયાદિકં
કિં વા પ્રાણસમાસમાગમસુખં નૈવાધિકપ્રીતયે |
કિંતુ ભ્રાંતપતંગક્ષપવનવ્યાલોલદીપાંકુરચ્છાયા
ચંચલં આકલય્ય સકલં સંતો વનાંતં ગતાઃ || 380 ||
આ સંસારાત્ત્રિભુવનં ઇદં ચિન્વતાં તાત્તાદૃઙ્નૈવાસ્માકં
નયનપદવીં શ્રોત્રમાર્ગં ગતો વા |
યોઽયં ધત્તે વિષયકરિણો ગાઢગૂઢાભિમાનક્ષીવસ્યાંતઃ
કરણકરિણઃ સંયમાલાનલીલાં || 381 ||
યદેતત્સ્વચ્છંદં વિહરણં અકાર્પણ્યં અશનં
સહાર્યૈઃ સંવાસઃ શ્રુતં ઉપશમૈકવ્રતફલં |
મનો મંદસ્પંદં બહિરપિ ચિરસ્યાપિ વિમૃશન્ન
જાને કસ્યૈષા પરિણતિરુદારસ્ય તપસઃ || 382 ||
જીર્ણા એવ મનોરથાશ્ચ હૃદયે યાતં ચ તદ્યૌવનં
હંતાંગેષુ ગુણાશ્બંધ્યફલતાં યાતા ગુણજ્ઞૈર્વિના |
કિં યુક્તં સહસાભ્યુપૈતિ બલવાન્કાલઃ કૃતાંતોઽક્ષમી
હા જ્ઞાતં મદનાંતકાંઘ્રિયુગલં મુક્ત્વાસ્તિ નાન્યો ગતિઃ || 383 ||
મહેશ્વરે વા જગતાં અધીશ્વરે
જનાર્દને વા જગદ્^^અંતરાત્મનિ |
ન વસ્તુભેદપ્રતિપત્તિરસ્તિ મે
તથાપિ ભક્તિસ્તરુણેંદુશેખરે || 384 ||
સ્ફુરત્સ્ફારજ્યોત્સ્નાધવલિતતલે ક્વાપિ પુલિને
સુખાસીનાઃ શાંતધ્વંતિસુ રજનીષુ દ્યુસરિતઃ |
ભવાભોગોદ્વિગ્નાઃ શિવ શિવ શિવેત્યુચ્ચવચસઃ
કદા યાસ્યામોઽતર્ગતબહુલબાષ્પાકુલદશાં || 385 ||
મહાદેવો દેવઃ સરિદપિ ચ સૈષા સુરસરિદ્ગુહા
એવાગારં વસનં અપિ તા એવ હરિતઃ |
સુહૃદા કાલોઽયં વ્રતં ઇદં અદૈન્યવ્રતં ઇદં
કિયદ્વા વક્ષ્યામો વટવિટપ એવાસ્તુ દયિતા || 3 ||
વિતીર્ણે સર્વસ્વે તરુણકરુણાપૂર્ણહૃદયાઃ
સ્મરંતઃ સંસારે વિગુણપરિણામાં વિધિગતિં |
વયં પુણ્યારણ્યે પરિણતશરચ્ચંદ્રકિરણાસ્
ત્રિયામા નેસ્યામો હરચરણચિંતૈકશરણાઃ || 386 ||
કદા વારાણસ્યાં અમરતટિનીરોધસિ વસન્
વસાનઃ કૌપીનં શિરસિ નિદધાનોઽંજલિપુટં |
અયે ગૌરીનાથ ત્રિપુરહર શંભો ત્રિનયન
પ્રસીદેત્યાક્રોશન્નિમિષં ઇવ નેષ્યામિ દિવસાન્ || 387 ||
ઉદ્યાનેષુ વિચિત્રભોજનવિધિસ્તીવ્રાતિતીવ્રં તપઃ
કૌપીનાવરણં સુવસ્ત્રં અમિતં ભિક્ષાટનં મંડનં |
આસન્નં મરણં ચ મંગલસમં યસ્યાં સમુત્પદ્યતે
તાં કાશીં પરિહૃત્ય હંત વિબુધૈરન્યત્ર કિં સ્થીયતે || 3 ||
સ્નાત્વા ગાંગૈઃ પયોભિઃ શુચિકુસુમફલૈરર્ચયિત્વા વિભો ત્વા
ધ્યેયે ધ્યાનં નિવેશ્ય ક્ષિતિધરકુહરગ્રાવપર્યંકમૂલે |
આત્મારામઃ ફલાશી ગુરુવચનરતસ્ત્વત્પ્રસાદાત્સ્મરારે
દુઃખં મોક્ષ્યે કદાહં સમકરચરણે પુંસિ સેવાસમુત્થં || 388 ||
એકાકી નિઃસ્પૃહઃ શાંતઃ પાણિપાત્રો દિગંબરઃ |
કદા શંભો ભવિષ્યામિ કર્મનિર્મૂલનક્ષમઃ || 389 ||
પાણિં પાત્રયતાં નિસર્ગશુચિના ભૈક્ષેણ સંતુષ્યતાં
યત્ર ક્વાપિ નિષીદતાં બહુતૃણં વિશ્વં મુહુઃ પશ્યતાં |
અત્યાગેઽપિ તનોરખંડપરમાનંદાવબોધસ્પૃશા
મધ્વા કોઽપિ શિવપ્રસાદસુલભઃ સંપત્સ્યતે યોગિનાં || 390 ||
કૌપીનં શતખંડજર્જરતરં કંથા પુનસ્તાદૃશી
નૈશ્ચિંત્યં નિરપેક્ષભૈક્ષ્યં અશનં નિદ્રા શ્મશાને વને |
સ્વાતંત્ર્યેણ નિરંકુશં વિહરણં સ્વાંતં પ્રશાંતં સદા
સ્થૈર્યં યોગમહોત્સવેઽપિ ચ યદિ ત્રૈલોક્યરાજ્યેન કિં || 391 ||
બ્રહ્માંડં મંડલીમાત્રં કિં લોભાય મનસ્વિનઃ |
શફરીસ્ફુર્તેનાબ્ધિઃ ક્ષુબ્ધો ન ખલુ જાયતે || 392 ||
માતર્લક્ષ્મિ ભજસ્વ કંચિદપરં મત્કાંક્ષિણી મા સ્મ ભૂર્
ભોગેષુ સ્પૃહયાલવસ્તવ વશે કા નિઃસ્પૃહાણાં અસિ |
સદ્યઃ સ્યૂતપલાશપત્રપુટિકાપાત્રૈઃ પવિત્રીકૃતૈર્
ભિક્ષાવસ્તુભિરેવ સંપ્રતિ વયં વૃત્તિં સમીહામહે || 393 ||
મહાશય્યા પૃથ્વી વિપુલં ઉપધાનં ભુજલતાં
વિતાનં ચાકાશં વ્યજનં અનુકૂલોઽયં અનિલઃ |
શરચ્ચંદ્રો દીપો વિરતિવનિતાસંગમુદિતઃ
સુખી શાંતઃ શેતે મુનિરતનુભૂતિર્નૃપ ઇવ || 394 ||
ભિક્ષાસી જનમધ્યસંગરહિતઃ સ્વાયત્તચેષ્ટઃ સદા
હાનાદાનવિરક્તમાર્ગનિરતઃ કશ્ચિત્તપસ્વી સ્થિતઃ |
રથ્યાકીર્ણવિશીર્ણજીર્ણવસનઃ સંપ્રાપ્તકંથાસનો
નિર્માનો નિરહંકૃતિઃ શમસુખાભોગૈકબદ્ધસ્પૃહઃ || 395 ||
ચંડાલઃ કિં અયં દ્વિજાતિરથવા શૂદ્રોઽથ કિં તાપસઃ
કિં વા તત્ત્વવિવેકપેશલમતિર્યોગીશ્વરઃ કોઽપિ કિં |
ઇત્યુત્પન્નવિકલ્પજલ્પમુખરૈરાભાષ્યમાણા જનૈર્
ન ક્રુદ્ધાઃ પથિ નૈવ તુષ્ટમનસો યાંતિ સ્વયં યોગિનઃ || 396 ||
હિંસાશૂન્યં અયત્નલભ્યં અશનં ધાત્રા મરુત્કલ્પિતં
વ્યાલાનં પશવસ્તૃણાંકુરભુજસ્તુષ્ટાઃ સ્થલીશાયિનઃ |
સંસારાર્ણવલંઘનક્ષમધિયાં વૃત્તિઃ કૃતા સા નૃણાં
તાં અન્વેષયતાં પ્રયાંતિ સતતં સર્વં સમાપ્તિં ગુણાઃ || 397 ||
ગંગાતીરે હિમગિરિશિલાબદ્ધપદ્માસનસ્ય
બ્રહ્મધ્યાનાભ્યસનવિધિના યોગનિદ્રાં ગતસ્ય |
કિં તૈર્ભાવ્યં મમ સુદિવસૈર્યત્ર તે નિર્વિશંકાઃ
કંડૂયંતે જરઠહરિણાઃ સ્વાંગં અંગે મદીયે || 398 ||
જીર્ણાઃ કંથા તતઃ કિં સિતં અમલપટં પટ્ટસૂત્રં તતઃ કિં
એકા ભાર્યા તતઃ કિં હયકરિસુગણૈરાવૃતો વા તતઃ કિં |
ભક્તં ભુક્તં તતઃ કિં કદશનં અથવા વાસરાંતે તતઃ કિં
વ્યક્તજ્યોતિર્ન વાંતર્મથિતભવભયં વૈભવં વા તતઃ કિં || 3 ||
પાણિઃ પાત્રં પવિત્રં ભ્રમણપરિગતં ભૈક્ષ્યં અક્ષય્યં અન્નં
વિસ્તીર્ણં વસ્ત્રં આશાદશકં અચપલં તલ્પં અસ્વલ્પં ઉર્વીં |
યેષાં નિઃસંગતાંગીકરણપરિણતસ્વાંતસંતોષિણસ્તે
ધન્યાઃ સંન્યસ્તદૈન્યવ્યતિકરનિકરાઃ કર્મ નિર્મૂલયંતિ || 399 ||
ત્રૈલોક્યાધિપતિત્વં એવ વિરસં યસ્મિન્મહાશાસને
તલ્લબ્ધ્વાસનવસ્ત્રમાનઘટને ભોગે રતિં મા કૃથાઃ |
ભોગઃ કોઽપિ સ એક એવ પરમો નિત્યોદિતા જૃંભને
યત્સ્વાદાદ્વિરસા ભવંતિ વિસયાસ્ત્રૈલોક્યરાજ્યાદયઃ || 3991 ||
માતર્મેદિનિ તાત મારુતિ સખે તેજઃ સુબંધો જલ
ભ્રાતર્વ્યોઉમ્^^અ નિબદ્ધ એષ ભવતાં અંત્યઃ પ્રણામાંજલિઃ |
યુષ્મત્સંગવશોપજાતસુકૃતસ્ફારસ્ફુરન્નિર્મલજ્ઞાનાપાસ્ત
સમસ્તમોહમહિમા લીને પરબ્રહ્મણિ || 3100 ||
શય્યા શૈલશિલાગૃહં ગિરિગુહા વસ્ત્રં તરુણાં ત્વચઃ
સારંગાઃ સુહૃદો નનુ ક્ષિતિરુહાં વૃત્તિઃ ફલૈઃ કોઉમ્^^અલૈઃ |
યેસાં નિર્ઝરં અંબુપાનં ઉચિતં રત્યૈ તુ વિદ્યાંગના
મન્યે તે પરમેશ્વરાઃ શિરસિ યરિ બદ્ધો ન સેવાંજલિઃ || 31001 ||
ધૈર્યં યસ્ય પિતા ક્ષમા ચ જનની શાંતિશ્ચિરં ગેહિની
સત્યં મિત્રં ઇદં દયા ચ ભગિની ભ્રાતા મનઃસંયમઃ |
શય્યા ભૂમિતલં દિશોઽપિ વસનં જ્ઞાનામૃતં ભોજનં
હ્યેતે યસ્ય કુટુંબિનો વદ સખે કસ્માદ્ભયં યોગિનઃ || 31002 ||
અહો વા હારે વા બલવતિ રિપૌ વા સુહૃદિ વા
મણૌ વા લોષ્ઠે વા કુસુમશયને વા દૃષદિ વા |
તૃણે વા સ્ત્રૈણે વા મમ સમદૃશો યાંતિ દિવસાઃ
ક્વચિત્પુણ્યારણ્યે શિવ શિવ શિવેતિ પ્રલપતઃ || 31003 ||