śrīmad bhagavad gīta aṣṭādaśō'dhyāyaḥ
atha aṣṭādaśō'dhyāyaḥ |
arjuna uvācha |
saṃnyāsasya mahābāhō tattvamichChāmi vēditum |
tyāgasya cha hṛṣīkēśa pṛthakkēśiniṣūdana || 1 ||
śrībhagavānuvācha |
kāmyānāṃ karmaṇāṃ nyāsaṃ saṃnyāsaṃ kavayō viduḥ |
sarvakarmaphalatyāgaṃ prāhustyāgaṃ vichakṣaṇāḥ || 2 ||
tyājyaṃ dōṣavadityēkē karma prāhurmanīṣiṇaḥ |
yajJṇadānatapaḥkarma na tyājyamiti chāparē || 3 ||
niśchayaṃ śṛṇu mē tatra tyāgē bharatasattama |
tyāgō hi puruṣavyāgha trividhaḥ samprakīrtitaḥ || 4 ||
yajJṇadānatapaḥkarma na tyājyaṃ kāryamēva tat |
yajJṇō dānaṃ tapaśchaiva pāvanāni manīṣiṇām || 5 ||
ētānyapi tu karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā phalāni cha |
kartavyānīti mē pārtha niśchitaṃ matamuttamam || 6 ||
niyatasya tu saṃnyāsaḥ karmaṇō nōpapadyatē |
mōhāttasya parityāgastāmasaḥ parikīrtitaḥ || 7 ||
duḥkhamityēva yatkarma kāyaklēśabhayāttyajēt |
sa kṛtvā rājasaṃ tyāgaṃ naiva tyāgaphalaṃ labhēt || 8 ||
kāryamityēva yatkarma niyataṃ kriyatē'rjuna |
saṅgaṃ tyaktvā phalaṃ chaiva sa tyāgaḥ sāttvikō mataḥ || 9 ||
na dvēṣṭyakuśalaṃ karma kuśalē nānuṣajjatē |
tyāgī sattvasamāviṣṭō mēdhāvī Chinnasaṃśayaḥ || 10 ||
na hi dēhabhṛtā śakyaṃ tyaktuṃ karmāṇyaśēṣataḥ |
yastu karmaphalatyāgī sa tyāgītyabhidhīyatē || 11 ||
aniṣṭamiṣṭaṃ miśraṃ cha trividhaṃ karmaṇaḥ phalam |
bhavatyatyāgināṃ prētya na tu saṃnyāsināṃ kvachit || 12 ||
pañchaitāni mahābāhō kāraṇāni nibōdha mē |
sāṅkhyē kṛtāntē prōktāni siddhayē sarvakarmaṇām || 13 ||
adhiṣṭhānaṃ tathā kartā karaṇaṃ cha pṛthagvidham |
vividhāścha pṛthakchēṣṭā daivaṃ chaivātra pañchamam || 14 ||
śarīravāṅmanōbhiryatkarma prārabhatē naraḥ |
nyāyyaṃ vā viparītaṃ vā pañchaitē tasya hētavaḥ || 15 ||
tatraivaṃ sati kartāramātmānaṃ kēvalaṃ tu yaḥ |
paśyatyakṛtabuddhitvānna sa paśyati durmatiḥ || 16 ||
yasya nāhaṅkṛtō bhāvō buddhiryasya na lipyatē |
hatvā'pi sa imāṃllōkānna hanti na nibadhyatē || 17 ||
jJṇānaṃ jJṇēyaṃ parijJṇātā trividhā karmachōdanā |
karaṇaṃ karma kartēti trividhaḥ karmasaṅgrahaḥ || 18 ||
jJṇānaṃ karma cha kartā cha tridhaiva guṇabhēdataḥ |
prōchyatē guṇasaṅkhyānē yathāvachChṛṇu tānyapi || 19 ||
sarvabhūtēṣu yēnaikaṃ bhāvamavyayamīkṣatē |
avibhaktaṃ vibhaktēṣu tajjJṇānaṃ viddhi sāttvikam || 20 ||
pṛthaktvēna tu yajjJṇānaṃ nānābhāvānpṛthagvidhān |
vētti sarvēṣu bhūtēṣu tajjJṇānaṃ viddhi rājasam || 21 ||
yattu kṛtsnavadēkasminkāryē saktamahaitukam |
atattvārthavadalpaṃ cha tattāmasamudāhṛtam || 22 ||
niyataṃ saṅgarahitamarāgadvēṣataḥ kṛtam |
aphalaprēpsunā karma yattatsāttvikamuchyatē || 23 ||
yattu kāmēpsunā karma sāhaṅkārēṇa vā punaḥ |
kriyatē bahulāyāsaṃ tadrājasamudāhṛtam || 24 ||
anubandhaṃ kṣayaṃ hiṃsāmanapēkṣya cha pauruṣam |
mōhādārabhyatē karma yattattāmasamuchyatē || 25 ||
muktasaṅgō'nahaṃvādī dhṛtyutsāhasamanvitaḥ |
siddhyasiddhyōrnirvikāraḥ kartā sāttvika uchyatē || 26 ||
rāgī karmaphalaprēpsurlubdhō hiṃsātmakō'śuchiḥ |
harṣaśōkānvitaḥ kartā rājasaḥ parikīrtitaḥ || 27 ||
ayuktaḥ prākṛtaḥ stabdhaḥ śaṭhō naiṣkṛtikō'lasaḥ |
viṣādī dīrghsūtrī cha kartā tāmasa uchyatē || 28 ||
buddhērbhēdaṃ dhṛtēśchaiva guṇatastrividhaṃ śṛṇu |
prōchyamānamaśēṣēṇa pṛthaktvēna dhanañjaya || 29 ||
pravṛttiṃ cha nivṛttiṃ cha kāryākāryē bhayābhayē |
bandhaṃ mōkṣaṃ cha yā vētti buddhiḥ sā pārtha sāttvikī || 30 ||
yayā dharmamadharmaṃ cha kāryaṃ chākāryamēva cha |
ayathāvatprajānāti buddhiḥ sā pārtha rājasī || 31 ||
adharmaṃ dharmamiti yā manyatē tamasāvṛtā |
sarvārthānviparītāṃścha buddhiḥ sā pārtha tāmasī || 32 ||
dhṛtyā yayā dhārayatē manaḥprāṇēndriyakriyāḥ |
yōgēnāvyabhichāriṇyā dhṛtiḥ sā pārtha sāttvikī || 33 ||
yayā tu dharmakāmārthāndhṛtyā dhārayatē'rjuna |
prasaṅgēna phalākāṅkṣī dhṛtiḥ sā pārtha rājasī || 34 ||
yayā svapnaṃ bhayaṃ śōkaṃ viṣādaṃ madamēva cha |
na vimuñchati durmēdhā dhṛtiḥ sā pārtha tāmasī || 35 ||
sukhaṃ tvidānīṃ trividhaṃ śṛṇu mē bharatarṣabha |
abhyāsādramatē yatra duḥkhāntaṃ cha nigachChati || 36 ||
yattadagrē viṣamiva pariṇāmē'mṛtōpamam |
tatsukhaṃ sāttvikaṃ prōktamātmabuddhiprasādajam || 37 ||
viṣayēndriyasaṃyōgādyattadagrē'mṛtōpamam |
pariṇāmē viṣamiva tatsukhaṃ rājasaṃ smṛtam || 38 ||
yadagrē chānubandhē cha sukhaṃ mōhanamātmanaḥ |
nidrālasyapramādōtthaṃ tattāmasamudāhṛtam || 39 ||
na tadasti pṛthivyāṃ vā divi dēvēṣu vā punaḥ |
sattvaṃ prakṛtijairmuktaṃ yadēbhiḥ syāttribhirguṇaiḥ || 40 ||
brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ śūdrāṇāṃ cha parantapa |
karmāṇi pravibhaktāni svabhāvaprabhavairguṇaiḥ || 41 ||
śamō damastapaḥ śauchaṃ kṣāntirārjavamēva cha |
jJṇānaṃ vijJṇānamāstikyaṃ brahmakarma svabhāvajam || 42 ||
śauryaṃ tējō dhṛtirdākṣyaṃ yuddhē chāpyapalāyanam |
dānamīśvarabhāvaścha kṣātraṃ karma svabhāvajam || 43 ||
kṛṣigaurakṣyavāṇijyaṃ vaiśyakarma svabhāvajam |
paricharyātmakaṃ karma śūdrasyāpi svabhāvajam || 44 ||
svē svē karmaṇyabhirataḥ saṃsiddhiṃ labhatē naraḥ |
svakarmanirataḥ siddhiṃ yathā vindati tachChṛṇu || 45 ||
yataḥ pravṛttirbhūtānāṃ yēna sarvamidaṃ tatam |
svakarmaṇā tamabhyarchya siddhiṃ vindati mānavaḥ || 46 ||
śrēyānsvadharmō viguṇaḥ paradharmōtsvanuṣṭhitāt |
svabhāvaniyataṃ karma kurvannāpnōti kilbiṣam || 47 ||
sahajaṃ karma kauntēya sadōṣamapi na tyajēt |
sarvārambhā hi dōṣēṇa dhūmēnāgnirivāvṛtāḥ || 48 ||
asaktabuddhiḥ sarvatra jitātmā vigataspṛhaḥ |
naiṣkarmyasiddhiṃ paramāṃ saṃnyāsēnādhigachChati || 49 ||
siddhiṃ prāptō yathā brahma tathāpnōti nibōdha mē |
samāsēnaiva kauntēya niṣṭhā jJṇānasya yā parā || 50 ||
buddhyā viśuddhayā yuktō dhṛtyātmānaṃ niyamya cha |
śabdādīnviṣayāṃstyaktvā rāgadvēṣau vyudasya cha || 51 ||
viviktasēvī laghāśī yatavākkāyamānasaḥ |
dhyānayōgaparō nityaṃ vairāgyaṃ samupāśritaḥ || 52 ||
ahaṅkāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krōdhaṃ parigraham |
vimuchya nirmamaḥ śāntō brahmabhūyāya kalpatē || 53 ||
brahmabhūtaḥ prasannātmā na śōchati na kāṅkṣati |
samaḥ sarvēṣu bhūtēṣu madbhaktiṃ labhatē parām || 54 ||
bhaktyā māmabhijānāti yāvānyaśchāsmi tattvataḥ |
tatō māṃ tattvatō jJṇātvā viśatē tadanantaram || 55 ||
sarvakarmāṇyapi sadā kurvāṇō madvyapāśrayaḥ |
matprasādādavāpnōti śāśvataṃ padamavyayam || 56 ||
chētasā sarvakarmāṇi mayi saṃnyasya matparaḥ |
buddhiyōgamupāśritya machchittaḥ satataṃ bhava || 57 ||
machchittaḥ sarvadurgāṇi matprasādāttariṣyasi |
atha chēttvamahaṅkārānna śrōṣyasi vinaṅkṣyasi || 58 ||
yadahaṅkāramāśritya na yōtsya iti manyasē |
mithyaiṣa vyavasāyastē prakṛtistvāṃ niyōkṣyati || 59 ||
svabhāvajēna kauntēya nibaddhaḥ svēna karmaṇā |
kartuṃ nēchChasi yanmōhātkariṣyasyavaśō'pi tat || 60 ||
īśvaraḥ sarvabhūtānāṃ hṛddēśē'rjuna tiṣṭhati |
bhrāmayansarvabhūtāni yantrārūḍhāni māyayā || 61 ||
tamēva śaraṇaṃ gachCha sarvabhāvēna bhārata |
tatprasādātparāṃ śāntiṃ sthānaṃ prāpsyasi śāśvatam || 62 ||
iti tē jJṇānamākhyātaṃ guhyādguhyataraṃ mayā |
vimṛśyaitadaśēṣēṇa yathēchChasi tathā kuru || 63 ||
sarvaguhyatamaṃ bhūyaḥ śṛṇu mē paramaṃ vachaḥ |
iṣṭō'si mē dṛḍhamiti tatō vakṣyāmi tē hitam || 64 ||
manmanā bhava madbhaktō madyājī māṃ namaskuru |
māmēvaiṣyasi satyaṃ tē pratijānē priyō'si mē || 65 ||
sarvadharmānparityajya māmēkaṃ śaraṇaṃ vraja |
ahaṃ tvā sarvapāpēbhyō mōkṣayiṣyāmi mā śuchaḥ || 66 ||
idaṃ tē nātapaskāya nābhaktāya kadāchana |
na chāśuśrūṣavē vāchyaṃ na cha māṃ yō'bhyasūyati || 67 ||
ya imaṃ paramaṃ guhyaṃ madbhaktēṣvabhidhāsyati |
bhaktiṃ mayi parāṃ kṛtvā māmēvaiṣyatyasaṃśayaḥ || 68 ||
na cha tasmānmanuṣyēṣu kaśchinmē priyakṛttamaḥ |
bhavitā na cha mē tasmādanyaḥ priyatarō bhuvi || 69 ||
adhyēṣyatē cha ya imaṃ dharmyaṃ saṃvādamāvayōḥ |
jJṇānayajJṇēna tēnāhamiṣṭaḥ syāmiti mē matiḥ || 70 ||
śraddhāvānanasūyaścha śṛṇuyādapi yō naraḥ |
sō'pi muktaḥ śubhāṃllōkānprāpnuyātpuṇyakarmaṇām || 71 ||
kachchidētachChrutaṃ pārtha tvayaikāgrēṇa chētasā |
kachchidajJṇānasaṃmōhaḥ pranaṣṭastē dhanañjaya || 72 ||
arjuna uvācha |
naṣṭō mōhaḥ smṛtirlabdhā tvatprasādānmayāchyuta |
sthitō'smi gatasandēhaḥ kariṣyē vachanaṃ tava || 73 ||
sañjaya uvācha |
ityahaṃ vāsudēvasya pārthasya cha mahātmanaḥ |
saṃvādamimamaśrauṣamadbhutaṃ rōmaharṣaṇam || 74 ||
vyāsaprasādāchChrutavānētadguhyamahaṃ param |
yōgaṃ yōgēśvarātkṛṣṇātsākṣātkathayataḥ svayam || 75 ||
rājansaṃsmṛtya saṃsmṛtya saṃvādamimamadbhutam |
kēśavārjunayōḥ puṇyaṃ hṛṣyāmi cha muhurmuhuḥ || 76 ||
tachcha saṃsmṛtya saṃsmṛtya rūpamatyadbhutaṃ harēḥ |
vismayō mē mahānrājanhṛṣyāmi cha punaḥ punaḥ || 77 ||
yatra yōgēśvaraḥ kṛṣṇō yatra pārthō dhanurdharaḥ |
tatra śrīrvijayō bhūtirdhruvā nītirmatirmama || 78 ||
ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē
mōkṣasaṃnyāsayōgō nāmāṣṭādaśō'dhyāyaḥ || 18 ||