śrīmad bhagavad gīta trayōdaśō'dhyāyaḥ
atha trayōdaśō'dhyāyaḥ |
śrībhagavānuvācha |
idaṃ śarīraṃ kauntēya kṣētramityabhidhīyatē |
ētadyō vētti taṃ prāhuḥ kṣētrajJṇa iti tadvidaḥ || 1 ||
kṣētrajJṇaṃ chāpi māṃ viddhi sarvakṣētrēṣu bhārata |
kṣētrakṣētrajJṇayōrjJṇānaṃ yattajjJṇānaṃ mataṃ mama || 2 ||
tatkṣētraṃ yachcha yādṛkcha yadvikāri yataścha yat |
sa cha yō yatprabhāvaścha tatsamāsēna mē śṛṇu || 3 ||
ṛṣibhirbahudhā gītaṃ Chandōbhirvividhaiḥ pṛthak |
brahmasūtrapadaiśchaiva hētumadbhirviniśchitaiḥ || 4 ||
mahābhūtānyahaṅkārō buddhiravyaktamēva cha |
indriyāṇi daśaikaṃ cha pañcha chēndriyagōcharāḥ || 5 ||
ichChā dvēṣaḥ sukhaṃ duḥkhaṃ saṅghtaśchētanā dhṛtiḥ |
ētatkṣētraṃ samāsēna savikāramudāhṛtam || 6 ||
amānitvamadambhitvamahiṃsā kṣāntirārjavam |
āchāryōpāsanaṃ śauchaṃ sthairyamātmavinigrahaḥ || 7 ||
indriyārthēṣu vairāgyamanahaṅkāra ēva cha |
janmamṛtyujarāvyādhiduḥkhadōṣānudarśanam || 8 ||
asaktiranabhiṣvaṅgaḥ putradāragṛhādiṣu |
nityaṃ cha samachittatvamiṣṭāniṣṭōpapattiṣu || 9 ||
mayi chānanyayōgēna bhaktiravyabhichāriṇī |
viviktadēśasēvitvamaratirjanasaṃsadi || 10 ||
adhyātmajJṇānanityatvaṃ tattvajJṇānārthadarśanam |
ētajjJṇānamiti prōktamajJṇānaṃ yadatō'nyathā || 11 ||
jJṇēyaṃ yattatpravakṣyāmi yajjJṇātvāmṛtamaśnutē |
anādimatparaṃ brahma na sattannāsaduchyatē || 12 ||
sarvataḥpāṇipādaṃ tatsarvatō'kṣiśirōmukham |
sarvataḥśrutimallōkē sarvamāvṛtya tiṣṭhati || 13 ||
sarvēndriyaguṇābhāsaṃ sarvēndriyavivarjitam |
asaktaṃ sarvabhṛchchaiva nirguṇaṃ guṇabhōktṛ cha || 14 ||
bahirantaścha bhūtānāmacharaṃ charamēva cha |
sūkṣmatvāttadavijJṇēyaṃ dūrasthaṃ chāntikē cha tat || 15 ||
avibhaktaṃ cha bhūtēṣu vibhaktamiva cha sthitam |
bhūtabhartṛ cha tajjJṇēyaṃ grasiṣṇu prabhaviṣṇu cha || 16 ||
jyōtiṣāmapi tajjyōtistamasaḥ paramuchyatē |
jJṇānaṃ jJṇēyaṃ jJṇānagamyaṃ hṛdi sarvasya viṣṭhitam || 17 ||
iti kṣētraṃ tathā jJṇānaṃ jJṇēyaṃ chōktaṃ samāsataḥ |
madbhakta ētadvijJṇāya madbhāvāyōpapadyatē || 18 ||
prakṛtiṃ puruṣaṃ chaiva viddhyanādi ubhāvapi |
vikārāṃścha guṇāṃśchaiva viddhi prakṛtisambhavān || 19 ||
kāryakāraṇakartṛtvē hētuḥ prakṛtiruchyatē |
puruṣaḥ sukhaduḥkhānāṃ bhōktṛtvē hēturuchyatē || 20 ||
puruṣaḥ prakṛtisthō hi bhuṅktē prakṛtijānguṇān |
kāraṇaṃ guṇasaṅgō'sya sadasadyōnijanmasu || 21 ||
upadraṣṭānumantā cha bhartā bhōktā mahēśvaraḥ |
paramātmēti chāpyuktō dēhē'sminpuruṣaḥ paraḥ || 22 ||
ya ēvaṃ vētti puruṣaṃ prakṛtiṃ cha guṇaiḥ saha |
sarvathā vartamānō'pi na sa bhūyō'bhijāyatē || 23 ||
dhyānēnātmani paśyanti kēchidātmānamātmanā |
anyē sāṅkhyēna yōgēna karmayōgēna chāparē || 24 ||
anyē tvēvamajānantaḥ śrutvānyēbhya upāsatē |
tē'pi chātitarantyēva mṛtyuṃ śrutiparāyaṇāḥ || 25 ||
yāvatsañjāyatē kiñchitsattvaṃ sthāvarajaṅgamam |
kṣētrakṣētrajJṇasaṃyōgāttadviddhi bharatarṣabha || 26 ||
samaṃ sarvēṣu bhūtēṣu tiṣṭhantaṃ paramēśvaram |
vinaśyatsvavinaśyantaṃ yaḥ paśyati sa paśyati || 27 ||
samaṃ paśyanhi sarvatra samavasthitamīśvaram |
na hinastyātmanātmānaṃ tatō yāti parāṃ gatim || 28 ||
prakṛtyaiva cha karmāṇi kriyamāṇāni sarvaśaḥ |
yaḥ paśyati tathātmānamakartāraṃ sa paśyati || 29 ||
yadā bhūtapṛthagbhāvamēkasthamanupaśyati |
tata ēva cha vistāraṃ brahma sampadyatē tadā || 30 ||
anāditvānnirguṇatvātparamātmāyamavyayaḥ |
śarīrasthō'pi kauntēya na karōti na lipyatē || 31 ||
yathā sarvagataṃ saukṣmyādākāśaṃ nōpalipyatē |
sarvatrāvasthitō dēhē tathātmā nōpalipyatē || 32 ||
yathā prakāśayatyēkaḥ kṛtsnaṃ lōkamimaṃ raviḥ |
kṣētraṃ kṣētrī tathā kṛtsnaṃ prakāśayati bhārata || 33 ||
kṣētrakṣētrajJṇayōrēvamantaraṃ jJṇānachakṣuṣā |
bhūtaprakṛtimōkṣaṃ cha yē viduryānti tē param || 34 ||
ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē
kṣētrakṣētrajJṇavibhāgayōgō nāma trayōdaśō'dhyāyaḥ ||13 ||