patañjali yoga sūtrāṇi - 3 (vibhūti pādaḥ)
śrīpātañjalayogadarśanam |
atha vibhūtipādaḥ |
deśabandhaścittasya dhāraṇā ||1||
tatra pratyayaikatānatā dhyānam ||2||
tadevārthamātranirbhāsaṃ svarūpaśūnyamiva samādhiḥ ||3||
trayamekatra saṃyamaḥ ||4||
tajjayāt praGYālokaḥ ||5||
tasya bhūmiśhu viniyogaḥ ||6||
trayamantaraṅgaṃ pūrvebhyaḥ ||7||
tadapi bahiraṅgaṃ nirbījasya ||8||
vyutthānanirodhasaṃskārayorabhibhavaprādurbhāvau nirodhakśhaṇacittānvayo nirodhapariṇāmaḥ ||9||
tasya praśāntavāhitā saṃskārāt ||10||
sarvārthataikāgrātayoḥ kśhayodayau cittasya samādhipariṇāmaḥ ||11||
tataḥ punaḥ śāntoditau tulyapratyayau cittasyaikāgratā pariṇāmaḥ ||12||
etena bhūtendriyeśhu dharmalakśhaṇāvasthāpariṇāmā vyākhyātāḥ ||13||
śāntoditāvyapadeśyadharmānupātī dharmī ||14||
kramānyatvaṃ pariṇāmānyatve hetuḥ ||15||
pariṇāmatrayasaṃyamādatītānāgataGYānam ||16||
śabdārthapratyayānāmitaretarādhyāsāt saṅkarastatpravibhāgasaṃyamāt sarvabhūtarutaGYānam ||17||
saṃskārasākśhātkaraṇāt pūrvajātiGYānam ||18||
pratyayasya paracittaGYānam ||19||
na ca tat sālambanaṃ tasyāviśhayībhūtatvāt ||20||
kāyarūpasaṃyamāt tadgrāhyaśaktistambhe cakśhuḥ prakāśāsamprayogeantardhānam ||21||
sopakramaṃ nirupakramaṃ ca karma tatsaṃyamādaparāntaGYānamariśhṭebhyo vā ||22||
maitryādiśhu balāni ||23||
baleśhu hastibalādīnī ||24||
pravṛttyālokanyāsāt sūkśhmavyavahitaviprakṛśhṭaGYānam ||25||
bhuvanaGYānaṃ sūrye saṃyamāt ||26||
candre tārāvyūhaGYānam ||27||
dhruve tadgatiGYānam ||28||
nābhicakre kāyavyūhaGYānam ||29||
kaṇṭhakūpe kśhutpipāsānivṛttiḥ ||30||
kūrmanāḍyāṃ sthairyam ||31||
mūrdhajyotiśhi siddhadarśanam ||32||
prātibhādvā sarvam ||33||
hṛdaye cittasaṃvit ||34||
sattvapuruśhayoratyantāsaṅkīrṇayoḥ pratyayāviśeśho bhogaḥ parārthatvāt svārthasaṃyamāt puruśhaGYānam ||35||
tataḥ prātibhaśrāvaṇavedanādarśāsvādavārtā jāyante ||36||
te samādhāvupasargāvyutthāne siddhayaḥ ||37||
bandhakāraṇaśaithilyāt pracārasaṃvedanācca cittasya paraśarīrāveśaḥ ||38||
udānajayājjalapaṅkakaṇṭakādiśhvasaṅga utkrāntiśca ||39||
samānajayājjvalanam ||40||
śrotrākāśayoḥ sambandhasaṃyamāt divyaṃ śrotram ||41||
kāyākāśayoḥ sambandhasaṃyamāt laghutūlasamāpatteśca ākāśagamanam ||42||
bahirakalpitā vṛttirmahāvidehā tataḥ prakāśāvaraṇakśhayaḥ ||43||
sthūlasvarūpasūkśhmānvayārthavattvasaṃyamāt bhūtajayaḥ ||44||
tatoaṇimādiprādurbhāvaḥ kāyasampat taddharmānabhighātaśca ||45||
rūpalāvaṇyabalavajrasaṃhananatvāni kāyasampat ||46||
grahaṇasvarūpāsmitānvayārthavattvasaṃyamādindriyajayaḥ ||47||
tato manojavitvaṃ vikaraṇabhāvaḥ pradhānajayaśca ||48||
sattvapuruśhānyatākhyātimātrasya sarvabhāvādhiśhṭhātṛtvaṃ sarvaGYātṛtvañca ||49||
tadvairāgyādapi dośhabījakśhaye kaivalyam ||50||
sthānyupanimantraṇe saṅgasmayākaraṇaṃ punaraniśhṭaprasaṅgāt ||51||
kśhaṇatatkramayoḥ saṃyamādvivekajaṃ GYānam ||52||
jātilakśhaṇadeśairanyatānavacChedāt tulyayostataḥ pratipattiḥ ||53||
tārakaṃ sarvaviśhayaṃ sarvathāviśhayamakramaṃ ceti vivekajaṃ GYānam ||54||
sattvapuruśhayoḥ śuddhisāmye kaivalyam ||55||
iti śrīpātañjalayogadarśane vibhūtipādo nāma tṛtīyaḥ pādaḥ |